Туберкулез - эгезинден тура, эмнетпес болза, хоочурай бээр халдавырлыг (чыпшынчак) аарыгларның бирээзи. Аарыгның өөскүдүкчүзү каракка көзүлбес бичии микробтар. Олар онзагай быжыг каът-биле шыптынган, өске микробтарга деңнээрге , соокка-даа, изигге-даа белен өлбес. Элезин-довурак аразынга 4-5 айларда, ол-шык, сериин черлерге 2-даа чыл иштинде дириг артып болур.
Кижи канчаар аарый берип болурул?
Туберкулезтан чүгле ажык хевир-биле аарып турар аарыг кижиден халдадып ап болур, ооң дүкпүзүнге, чараазынга туберкулез микробтары чоруур. Ажык хевирниң өкпе аарыг кижилери чараазын черже дүкпүрүп каарга , дүкпү кургай бээр, а микробтар довурак-доозун-биле агаарже үнер, ону кадык кижи киир тынып алыр. Оон улаштыр мага-боттуң хан-дамыр таварыштыр организмге тарааш, аңгы-аңгы органнарга аарыгны тывылдырар.
Ажык хевирниң өкпе аарыг кижи бир хонукта 7-10 млрд. микробтарны дүкпү-чараа-биле агаарже үндүрүп турар. Долгандыр чаштаан чараа эт-херекселге артып каар. Эң ылаңгыя бичии уруглар халдавырлыг доозунну тынгаш, туберкулезтан аарып болур: шалага холдары-биле үнгеп чорааш, чаш уруг микробтуг доозунну бодунга хир-биле сиңирер. Аарыг кижиниң иштики хеви, чоттунар аржыылы, орун-дөжээ, аяк-савазы дамчыштыр туберкулез халдаар.
Туберкулезтан аарый бээриниң чылдагааны микробтуң организмче катап-катап хөй санныг киреринден база кижиниң ниити организминиң суларап кошкаарындан болгаш амыдырал байдалындан база хамааржыр.
Аарыг канчаар эгелээрил?
Эгези кижиге билдинмес болур, гриппке, бронхитке дөмей бооп болур. Ону илередип алыры белен эвес. Шаг төнер, ажылга туруучал, чемге хөңнү чок, кошкаар, шыырныгар, дүне деридер, ында-хаая баш аарыыр, эът улуг эвес изиир T-37,3, кежээлерде, баштай кургаг чөдүл, чоорту аарыг ханылай бээрге, ириңниг азы ханныг чөдүл үнер.
Аарыгны тодарадып, шинчип тывар аргалары.
1) Чылдың-на флюорография шинчилелин эртип ап туруңар. Республиканың туберкулезка удур диспансериниң шимчеп чоруур ФГ-машиналары чылдың-на кожуун-суурлар кезип турар. Аңаа 15 хардан өрү назылыг улус ыяап-ла эрткен турар ужурлуг. Ону организастаар улус: кожуун, суму чагыргалары, херээженнер чөвүлели, депутаттар, фельдшерлер, полиция ажылдакчылары дузалажыр.
2) 2-3 недель азы 1 ай ажыр өл дүкпүлүг чөдүлдүг болзуңарза, терапевт эмчиже киргеш хынадыр, дүкпү-чарааны лабораторияга хынадып алыңар.
3) Бичии уруглар 1-хардан эгелеп, Манту тарылгазын кылып турар.
Туберкулез аарыын эмнээри: Бисте күштүг эмнер бар: олар бирээде, микробтарның өзүп-көвүдээрин соксадыр, чамдыызы оларны чок кылдыр узуткаар.
Ийиде, дегдириишкинни соксадып, балыгларны эккиртир. Ойбактарлыг балыгларның (каверна) кыдыында 100 млн. микобактериялар турар, бир эвес эм ишпес болза, олар 1,5-2 хонгаш-ла, 2 катап көвүдээр.
Өкпеде аартып кээр нервилер чок болгаш, кижиге аарыг чаа эгелеп турда, кандыг-даа халалыг чүве турбас, ынчангаш аараан улус эге чадазында ойталаар, янзы-бүрү чылдагааннар тып эмнетпес, эмнелгеден дезер чоруктар кайы көвей.
Аарыгдан канчаар камгаланырыл?
- ажылдаар болгаш дыштаныр чурумун сагып туруңар;
- арыг агаарга хөй дыштанып туруңар;
- арага, наркотиктерден ойталаңар;
- доктаамал күш-культурага сундулуг чоруңар;
- таакпылаваңар, чаныңарда улуска таакпылаарын чөпшээревеңер;
- бажың-балгадыңар иштин доктаамал агаарладып туруңар;
- арыг-силиңни сагып туруңар;
- чөдүрүп турар улустан ырак турарын кызыдыңар.